Adem Yavuz Elveren

Kapitalizmin ve emperyalizmin tüm yaratıcı, yenileştirici gücünün; “yıkarken, inşa da edebilen” dinamizminin tükendiği bir dönemde yaşıyoruz. Bu ikili, son kırk yıl boyunca, dünya halklarını piyasa vahşetine ve yıkıma mahkûm etti. Batı toplumları, refah devletinin birikimlerini adım adım yitirdi. Devletin geleneksel işlevlerinin aşınmayan ana öğesi “savunma” adı altındaki askerî harcamalar oldu.

Soğuk harbin son bulması, son tahlilde sadece öldürmek işlevi taşıyan askerî harcamaların gerilemesine; kamu kaynaklarının sağlık, eğitim gibi alanlara tahsisine yol açmadı. Tam aksine askerî harcamalar, kapitalizmin doğasında var olan saldırganlığın canlanmasıyla beslendi. Orta Doğu’dan Latin Amerika’ya kadar uzanan yaygın bir coğrafyada emperyalizm, işgaller, darbeler, vekalet savaşları içinde yeni kurbanlar yarattı. Kurbanların Batılı askerlerde değil, Güney insanlarında yoğunlaşması gerekiyordu. Bu önceliği izleyen yeni teknolojiler askerî harcamaları tırmandırdı.

Emperyalizmin yıkımları, piyasa vahşeti ile birleşince Güney coğrafyasının emekçileri giderek göçmenlere dönüştü; Avrupa’nın, Kuzey Amerika sınırlarını zorlamaya başladı. Batı coğrafyasını emekçileri ise, refah devletinin enkazı ötesinde Güney göçmenlerinin rekabetiyle karşı karşıya kaldı; yeni-faşizmin politik etkilerine sürülendi.

Batı halkları, 2020’de piyasa vahşetinden kaynaklanan bir başka felaketle de karşılaştı: Kırk yılın birikimi olan “neoliberal virüs” sağlık sistemlerini koronavirüs karşısında çaresiz bıraktı; ABD ve Batı Avrupa, salgının yayılması ve ölüm sayıları bakımından ön sırada yer aldı. Sağlık sistemlerinden esirgenen kamu kaynaklarını, ölçüsüz genişleyerek tüketmiş olan askerî harcamaların, belirleyici etkenlerin başında yer aldığı söylenebilir.

Adem Yavuz Elveren’in askerî harcamalar üzerindeki kitabı, kendi ifadesiyle, “hayat kurtarmak yerine öldürmeye bütçe ayıran iktisadi paradigmanın fotoğrafını” açıklayan önemli bir katkıdır. İçerdiği eleştirel perspektif, analitik çerçeve ve bilgiler, kapitalizmin askerî harcamalar olgusu içinde somutlaşan çelişkilerine ışık tutmaktadır.

Korkut Boratav

Adem Yavuz Elveren elinizdeki kitabın daha ilk cümlesinde doğru soruyu soruyor: Kapitalizmin itici gücü nedir, tüketim mi yoksa kâr mı? Bu soru elbette yalnızca “savaş ekonomisi” için değil kapitalist ekonominin bütün hareket yasaları için sorulacak ilk sorudur. Kapitalist üretim ve tüketim döngülerini basit anlamda bir “tercihler” teorisine sıkıştıran ana akım iktisat için sermaye her zaman ihtiyaçları (talebi) karşılayan bir üretim örgütlenmesidir. Aynı teori üretimin aynı zamanda genel bir mutluluk ve refah aracı olduğunu repertuarına çoktan eklemiştir. İnsanlar talep eder, sermaye üretimi örgütler, bölüşülür, tüketilir ve mutlu olunur… Oysa sermaye her zaman insan ihtiyaçlarını ve mutluluk üretimini örgütlemez. Sermaye ilk ve asli olarak kendi varlık nedeni olan kârı üretir ve onu örgütler. Ne acı ki, savaşa hazır olma durumu ve savaşlar ve elbette bu hazırlık ve eylem anı sermayenin insanlık için yarattığı sonuçlara ilişkin bir tür ön bilincidir. Çünkü sermayenin doğası vahşettir. Adem bu vahşetin farklı düşünsel sistemlerdeki temelini bize çok güzel açıklıyor. Açıklamakla da kalmıyor sermayenin sürekli birikim (büyüme) arzusuyla, bu yönelimin farklı ülkelerde ortaya çıkardığı sonuçları yetkince tartışıyor ve örnekliyor.

Elinizdeki kitap öncelikle İngilizce yazılmış ve Routledge tarafından basılmış durumda. Yani yalnızca Türkiye için değil, İngilizce konuşan dünya için de bir katkı özelliği taşıyor. Bazı kitaplar, bazı özel durumlarda, özel olarak anlamlıdırlar. Dünyada şiddetin dolaştığı bir dönemde bu kitap bize sermaye için şiddet birikiminin iktisadi nedenlerini açıklıyor…  

Ahmet Haşim Köse

Akademik iktisatçılar camiası hayatın gerçeklerinden kopuk bir yarı-aydınlar cennetidir.  Mensupları yıllardır bir iki rötuşla aynı hayalî tabloyu boyar durur. Arada bir aykırı bir ses yükselir, bu camiaya bir tokat atacak olur. Elveren’in kitabı iki açıdan bu tokatlardan biri olmaya aday. Öncelikle araştırdığı büyük “şey”in adını koymaktan çekinmiyor, kapitalizm diyor ve de bununla yetinmeyerek kapitalizm adlı bu organizmanın motor gücünün kâr olduğunu da kitabının daha ilk sayfasında deklare ediyor. Ardından, kapitalist devletin şiddet aygıtlarının başında gelen ordunun kapitalizmin hayatiyeti ile ilişkisine yoğunlaşıyor. Bu ilişkinin siyasi ve ideolojik boyutları yıllardır kapsamlı bir şekilde ele alınmasına rağmen iktisadi boyutunun Marksist açıdan analizinin hep güdük kaldığı aşikâr. İşte Askerî Harcamalar ve Ekonomi bu alana yetkin bir katkı niteliğinde olduğu için de yarı-aydınlar cennetine bir tokat.

Kurumları, personeli ve de en önemlisi muazzam boyutta silahları ile ordu devasa kamu harcamaları ile ayakta duruyor. Elveren’in kitabı bu harcamaları, ordunun hayatiyeti için elzem olmanın ötesine geçerek, kapitalizmin sürdürebilirliği ile ilişkisi bakımından da sorguladığı için özgün. Ayrıca, bu sorgulamayı askerî harcamaların kapitalizmin hayatiyet ölçütü kâr oranı üzerindeki etkisine bakarak yaptığı için nicel Marksist iktisat alanına da önemli bir katkı.

 E. Ahmet Tonak